Zamanın ruhu. Enteresan bir kavram. Bu kavramın biyoinformatikle olan ilişkisini anlatabilmek için bu konuyu iki ayrı yazıda ele alacağım.
Geçen gün sıradışı bir belgesel izledim: "How Earth Made Us: Winds". Rüzgarların medeniyetleri nasıl şekillendirdiğini anlatıyordu. Birbirini bu kadar az çağrıştıran iki kavramın birbiriyle belki hiç bir şeyin olmadığı kadar içiçe olması çok şaşırtıcı geldi bana; ve bunu ancak bu yüzyılda keşfedebilmemiz de bir o kadar hayret verici. Belgeseli yarısında izlemeye başlamıştım ancak bahsedilen ilişki o kısa zaman diliminde beni çarpmaya yetti.
Diyordu ki; dünyayı şekillendiren birkaç büyük hava akımı döngüsü var, ve bunların bazıları yıllık, bazıları on yıllık, ve bazıları 50 yıllık döngüler. Bu döngülerdeki değişim yağmurun dünya üzerindeki dağılımını sürekli değiştiriyor fakat bazıları o kadar uzun sürelerde etkili ki, insan ömrü bunları tespit ve takip edebilmek için yeterli gelmiyor. Bu nedenle de bazı motiflerin [pattern] tespiti bu yüzyıla gelinceye kadar mümkün değildi.
Suyun miktarındaki değişim, özellikle de azalma o su kaynağına bağımlı olarak ortaya çıkan bir medeniyetin kaderini doğrudan etkiliyor. Hatta bu nedenle sırf kuraklıktan ötürü tamamen terkedilen yerleşim yerleri ve sona eren medeniyetler varmış; günümüzün temiz su şebekeli şehir yapısında bunu düşünebilmek çok zor geliyor. Ve bilim ancak bu günkü kadar gelişip de, birçok fiziksel etkinin arkasında yatan büyük resmi görmeye başladıkça bazı şeyler anlamlandırılabiliyor.
Gelelim zamanın ruhuna. Deniyor ki, herhangi bir zaman diliminde tarihin nasıl şekilleneceği büyük oranda dış etkenlere bağlıdır, buna da zamanın ruhu denir. Bundan birkaç asır önce bir su kaynağına yakın olmadıkça bir medeniyet inşa etmek mümkün değilken, artık bir çöl dahi ehlileştirilebiliyor. Gerçi bu ehlileştirme teknolojisini de o çölün sakinleri değil, birçok açıdan kanlı bıçaklı oldukları bir ülke geliştiriyor.
Tolstoy diyor ki, liderlik büyük ölçüde kişilerin değil, bulundukları zamanın bir ürünüdür. Dolayısıyla o zamanın şartları büyük ölçüde kimin lider olacağını empoze eder; bunu rüzgar ve medeniyet ilişkisi paralelinde düşünelim.
Bu açılardan bakınca, aslında yaşadığımız zaman diliminde ortaya çıkan, önem kazanan, önem kaybeden, veya farkedilmeden yok olup giden kavramların/disiplinlerin aslında zamanın ruhu tarafından şekillendirildiğini farkedebiliyoruz. Diyebilirsiniz ki, bunu farketmek bu kadar da zor değil. Evet, insanın önüne hazır olarak konulduğunda fazlasıyla kolay, ancak zor olanın, bu yaklaşım gözlüğünü takarak dünyaya tekrar bakmak olduğunu düşünüyorum. Bu bakış açısının bize kattığı en büyük şey, geleceği öngörebilmek, veya farklı ve yeni bir kelimeyle, uzgörebilmek.
Sonunda biyoinformatiğin zamanın ruhuyla olan ilişkisine gelebildik :) Zamanın ruhunun son birkaç yüzyıldaki değişimi, standardizasyonun dünya üzerinde yaygınlaşmasını beraberinde getirdi. Bilim bu nedenle bu denli gelişti ve hızlandı, sanayi ve teknoloji de yine aynı şekilde bundan nasibini aldı. İçiçe geçen birçok şeyin arkasında, zamanın son dönemde hızlanması yatıyor aslında. Zamanın hızlanmasıyla da kitlesel alışkanlıklarımız bu hıza ayak uydurabilmek adına şekil değiştirmeye başladı. Yalnız perde arkasında şöyle bir durum var; bu değişim o kadar büyük ki, hayatı yeniden öğrenmek ve keşfetmek zorunda kalmaya başladık. Abarttığımı düşünüyorsanız cep telefonunuza bakın, bilgisayarınıza bakın, biraz daha geri gidip ulaşım dönüşümüne bakın, bilginin yayılımına bakın. Örneğin, bundan 20 sene önce herhangi bir bilgiye ilişkin ansiklopedi vardı, ve o ne derse oydu. Bu nedenle de güvenilir olduğunu düşündüğümüz kişiler tarafından yazılır ve kontrol edilirdi, yani bilginin güvenilirliği çoğu zaman büyük bir problem değildi. Ancak şimdi, herkes malumat veya bilgi üretebiliyor ve herkesin ulaşımına sunabiliyor; artık bilgiye ulaşmanın kendisinden öte bilginin güvenilirliğine ilişkin kaygılar ön plana çıktı ve bu nedenle daha önce yapılabilmesi mümkün olmayan bir proje dünyaya geldi: Wikipedia. Bilginin güvenilirliğine ilişkin bir otokontrol mekanizması kuruldu; bilgisayarlar bu kadar yaygınlaşmadan önce böyle bir şeyin mümkün olamayacağını rahatlıkla söyleyebiliriz.
Aynı gözlükle biyoinformatiği okuyalım, bir sonraki yazıda :)
Sözün özü:
Zeitgeist, zamanın ruhu anlamına gelir ve belirli bir zaman dilimini şekillendiren dış etkileri ifade eder. Herhangi bir kavramı anlayabilmek için, o kavramın doğuran şartları anlayabilmek, veya diğer bir deyişle zamanın ruhunu okuyabilmek, büyük bir önem arzeder.
Proje:
Zamanın ruhundaki değişimi farkedebilmek adına, bu değişimin sonuçlarını özetleyen bir video izleyelim. Etkiler açık da, bunların altında yatan nedenler, veya trendler neler?
Meraklısına:
Zamanın ruhunu şekillendiren trendlerin belirlenmesi ve bu doğrultuda geleceğin öngörülmesine Fütürizm diyoruz. Fütürizm'in ülkemizdeki öncüsü Ufuk Tarhan'ın blogu bu konuda çok geniş ve güncel bakış açıları sunuyor, tabii ki tartışmaya açık.